In juli 2022 verscheen de tweede druk van ‘Compendium van het Nederlands faillissementsrecht’ van de hand van prof. R.M. Wibier. In 13 kloeke hoofdstukken wordt het onderwerp door Tilburgse hoogleraar systematisch en vrij uitvoerig doorgenomen.
Nederlands faillissementsrecht. Ook de surseance van betaling komt aan bod (zij het beknopt), natuurlijk ook de per 1 januari 2021 ingevoerde regeling van de homologatie van een onderhands akkoord, niet echter de schuldsaneringsregeling natuurlijke personen. De titel van het boek is dus niet helder. Bij de term ‘compendium’, denk ik altijd aan een wat vlakke, schetsmatige behandeling (voor de niet zo jongeren: niveau Klapper Stein). Accuraat tot in het detail, met uitvoerige verwijzingen naar wet en rechtspraak en het aanleggen van dwarsverbanden. Voor een leerboek (dat wil Wibier bieden) is dat ook nodig.
Leerstukken. Het boek beoogt ‘een kapstok’ te bieden opdat de student na bestudering van de belangrijkste faillissementsrechtelijke leerstukken zelf zijn weg in het insolventierecht kan vinden. Die leerstukken zijn: de faillietverklaring, de hoofdrolspelers en hun bevoegdheden, de boedel, fixatie van het vermogen, het vervolgen van aanspraken door en tegen de failliet, overeenkomst en faillissement, afwikkeling van de boedel (in dit hoofdstuk zijn ook ondergebracht de boedelschulden, zekerheidsrechten en de afkoelingsperiode), het akkoord, (bestuurders)aansprakelijkheid, pauliana en verrekening. Het boek is vooral goederenrechtelijk georiënteerd (beschikken over voorwaardelijk eigendom, bancaire betaalverkeer, inclusief verpanding van vorderingen, levering in de context van art. 35 en derdenbescherming, financiëlezekerheidovereenkomst). Bij het leggen van deze accenten blijkt zijn praktijkervaring in de insolventie- en herstructureringspraktijk.
Studieboek. Wibier vindt zelf dat het boek het best uit de verf komt als studieboek, naast de te volgen colleges. Ik vermoed dat ook de collegezaal en inhouse-cursussen aan de wieg van het compendium hebben gestaan, omdat bijvoorbeeld jurisprudentie uitvoerig aan bod komt, met letterlijke aanhaling van kernoverwegingen. Dat is erg nuttig, omdat veel faillissementsrecht rechtersrecht is. In het algemeen blijven literatuurverwijzingen achterwege. Het internationale insolventierecht blijft nagenoeg geheel buiten beschouwing, met uitzondering van enkele pagina’s over in het bijzonder de internationale jurisdictie op basis van de (herijkte) Insolventieverordening en de nagenoeg letterlijke weergave van art. 203-205. Dat is jammer (mijn stokpaard), omdat de Europese insolventieverordening diverse voorbeelden kent van creeping harmonisation, onderwerpen die nu reeds geunificeerd in de lidstaten geregeld zijn. Ik denk aan art. 10(2) (insolventie verkoper en eigendomsvoorbehoud), art. 36 (recht om een toezegging te doen om een secundaire procedure te vermijden) of art. 41-44 (in grensoverschrijdende gevallen zijn ‘insolventiefunctionarissen’ en rechters verplicht met elkaar te communiceren). Dat is ook ‘Nederlands’ insolventierecht, alleen de herkomst verschilt. De herijkingsmissie van de wetgever krijgt ook amper aandacht, wel kleine stukjes pre-pack en beknopt de EU richtlijn inzake herstructurering (2019/1023). Voor een leerboek in de bachelorfase lijkt me dat meer dan voldoende: de kern van het faillissementsrecht is de basis en dat vinden – herinner ik me – beginnende studenten al lastig genoeg.
Rechtspraktijk. Voor de rechtspraktijk dient het boek als beredeneerd compendium van wetgeving en rechtspraak. Het is een uitvoerige gids voor hen die zich binnen de studie of voor een beroep het faillissementsrecht eigen moeten maken. Iets snel opzoeken lukt goed aan de hand van uitvoerige registers op wetsartikelen, rechtspraak en trefwoorden.
Masterfase? Wibier acht het boek ook geschikt voor de masterfase. Hier twijfel ik. In de masterfase is er ruimte voor meer verdieping en verbreding, voor discussie met verschenen literatuur en nadenken over uitgangspunten van insolventierecht of gevolgen van nieuwe figuren (cross-class cramdown, is een cram-up ook mogelijk? en nieuwe rolspelers (debtor in possession, herstructureringsdeskundige e.d.). Wibier laat zich over die uitgangspunten amper uit. Ik zag op p. 107: ‘Schulden moeten worden betaald. Die morele overtuiging leeft sterk in de huidige maatschappij …’, maar stipt (als tegenwerpen of als natuurlijk element daarvan?) kort de Bijbelse notie van vergeving van schulden aan (verwijzend naar een recent artikel van hem). Lijkt me een mooi onderwerp om te bespreken in het kader van het afgedwongen akkoord op basis van de WHOA. Of met master-studenten bomen over de wenselijkheid en noodzaak van de schuldsaneringsregeling (en de positie van studieschulden, vergelijk art. 299a), en de vraag: ‘als er een regeling nodig is, welke onderwerpen dienen daarin een plaats te krijgen?’ De huidige behandeling maakt het boek voor de universitaire masterfase minder geschikt; het biedt te weinig – voor de masterstudent – als basis voor het doordenken van uitdagende, complexe vraagstukken. De auteur heeft daarvoor, zoals we weten, tijdschriftartikelen als kanaal gekozen.
Hoe dit zij, afsluitend: een bruikbaar boek als deugdelijke introductie, vooral voor de bachelor-student en een kundig naslagwerk voor praktijkjuristen.
R.M. Wibier, Compendium van het Nederlands faillissementsrecht, Deventer: Wolters Kluwer, tweede druk, 2022. ISBN 9789013157567
NB: dit boek heb ik van de uitgever kosteloos ontvangen met het verzoek om het aan te kondigen of te bespreken op mijn blog op www.bobwessels.nl